Çimərlik mikroskop altında

     Siz insanı necə təsəvvür edirsiniz – dəhşətlərdən və möcüzələrdən mütəəssir olan passiv varlıq kimi, yoxsa onun da, bunun da mənasını axtarmağa qabil bir xilqət kimi?

     Xahiş edirəm inanasınız: bədənin eybəcərliyinə və hər cür eybəcərliyə baxıb, sizin kimi mən də əzab-əziyyət çəkirəm. Yalnız vurğunluq hesabına nicat tapıram.

     Çimərlikdə sizin ürəyinizi bulandıran odur ki, oradakılar Venera və Apollon deyillər, elə siz özünüz də Herakl deyilsiniz. Mən isə buna birtəhər dözürəm, təkcə ona görə ki, hər bir ot, hər bir insan tükü mənim üçün bir sənət əsəridir, onlarda necə gözəllik olduğunu yaxşı bilirəm, mən onlara mikroskop altında baxmışam... Astar üzünə çevrilmiş mənzərələri, yəqin ki, sizdən çox görmüşəm. Görmüşəm ki, tez-tez qarşılaşdığım xəstəlik və ölüm də bir gözəllikdir. 

     Nə üçün?..

     Kamillik planlaşdırılırmı? Yox, Təbiət bizim ahəngdarlığımızı planlaşdırmayıb. Deyəsən, buna onun nə imkanı olub, nə də vaxtı. O bizi ancaq yaşamaq üçün zəruri olan şeylə təmin edib...

     Bizim hər birimiz Təbiətin nəsə bir eksperimentiyik. Hər kəs nəsil artırmalıdır, buna görə də onun yaşamaq hüququ var. Qədimdə nə sağlamlıq nəzərə alınırdı, nə ştamplanmış uzunömürlülük, nə basmaqəlib mənəviyyat, nə standart gözəllik, nə dahilik. Lazım idi ki, adamların çoxusu uşaq istehsalı dövründə nisbətən sağlam olsunlar; lazım idi ki, onların bir hissəsi sabit surətdə nikbin olsunlar, yoxsa tezliklə hamı, aclıqdan da olmasa, dərd-qəmdən ölüb gedərdi; lazım idi ki, uzunömürlülük az adama nəsib olsun, yəni cins ancaq qocalardan ibarət olmasın, lakin onu yaddaşsızlıq və rəhbərlikdə yelbeyinlik bəlası da çulğamasın; lazım idi ki, həmin cinsin filan qədərinə yalan deməyi bacarmayan heç olmasa iki nəfər və özünü fəda etməyə bir nəfər adam düşsün; lazım idi ki, yeniliklər yaradan və şüurları alovlandıran dahilər mümkün qədər nadir hallarda doğulsunlar və heyvani müqavimətlə qarşılaşsınlar, yoxsa bir-iki yüzillikdən sonra Təbiətin özünün də izi-tozu qalmazdı.

     Gözəllik nə üçündür?

     Darvin cavab verirdi: seçmə üçün. Gözəllik növ və cins əlamətlərinin ən tam və parlaq ifadəsi, bədənin kamilliyi, üstəlik, bülbül cəhcəhini xatırlasaq, yüksək davranış keyfiyyəti deməkdir...

     Görünür, belədir. Amma Darvin özü də əmin deyildi ki, bu cavab tam və qətidir.

     “Gözəllik dünyanı xilas edəcək” (Dostoyevski), əlbəttə, o vaxt ki, dünya da Gözəlliyi xilas etmək istəsin.

     Qocalıq – ruhun gözəlliyidir, mən ondan ulu bir gözəllik tanımıram.

     Təbiət özünükamillişdirmənin hərəkətverici amilidir. Hərəkətverici amili eşşəyin qabağına qoyulan yerkökü ilə yox, eşşəyə arxadan endirilən qamçı ilə müqayisə etmək olar.

©  Vladimir Levi