Bəstəkarlar ziyafətdə

    

     Ravel Fransa musiqisinin ən ünlü inqilabçılarından biridir. Hələ gənc yaşından etibarən kumiri olduğu Klod Debüssinin təsiri altına düşüb. Nəticədə, Debüssinin müxtəlif əsərlərinə qarşılıq olaraq bir-birindən maraqlı əsərlər yaradıb.

     Moris Ravelin ən çox tanınan və sevilən əsəri “Bolero”dur. O, bu möhtəşəm orkestr əsərini 1930-cu ildə rəqqas İda Rubinşteyn üçün yazıb. Bu ispan rəqsi “3/8” ölçülü bir mövzunun dəyişik alətlər və dəyişməyən ritmlə daimi təkrarından ibarətdir.

     Ravelin ünlü əsərlərindən biri də Birinci Dünya Müharibəsində sağ əlini itirən dostu pianoçu Pol Vitgenşteyn üçün yazdığı sol əl üçün piano konsertidir.

     Nikkolo Paqanini italiyalı əfsanəvi skripka ifaçısı və bəstəkardır. Onun ifaçı-bəstəkar kimi yetişməsində musiqiyə sonsuz sevgisi olan atasının böyük zəhməti olub.  Hələ uşaq ikən ona mandolin çalmağı öyrədir. Nikkolo daha sonra skripkaya başlayır.

     Paqanini bir dəfə konsertdən qabaq skripkasına qədər hər şeyini qumarda uduzur. Levron adlı bir fransız taciri sənətkara nəfis bir “Guarnerius” skripkası hədiyyə edir və Paqanini ancaq bu yolla konsertini gerçəkləşdirə bilir.

     Bundan sonra onun həyatı Vyanadan Berlinə, Parisdən Londona qədər bütün Avropa şəhərlərində parlaq konsertlər verməklə keçib. Ən ünlü əsəri “24 capriccio Op. 1”əsəridir.

     Salyeri bəstəkarlıqdan əlavə müəllimlik də edib, Şuberti yetişdirib, Beethovenə vokal texnikası dərsləri verib. Salyeri bir ara böyük alman bəstəkarı Qlyukla da dostluq edib və birlikdə “Les Danaides” adlı opera yazıblar.

     Antonio Salyeri bundan başqa Motsartın çağdaşı, yaxın dostu və deyilənlərə görə, ... qatili olub.

C. Rossini - Sevilya Bərbəri

     Rossini həm əsərləri, həm də yaşam tərzi ilə diqqət çəkən bir bəstəkar olub. Bir dəfə konsertdən qabaq salona daxil olarkən bir xanım qaçaraq onun yanına gəlir və “Sinyor, ilk dəfə sizin ariyalarınızı ifa edəcəyəm və çox qorxuram” deyir. Ünlü bəstəkarın cavabı çox qısa olur: “Mən də...”

     Şubert özünün məşhur “Tamamlanmamış Simfoniya”sı barədə bir dostuna bunları söyləyib: “Dostum, bu əsəri dinlərkən gözlərinin önündə sağlamlığı əsla bərpa olmayacaq, parlaq ümidlərindən heç biri gerçəkləşməyəcək və həyatı yarımçıq qalacaq bir insanı canlandırmalısan”. Tamamlanmamış Simfoniya illərlə, hətta yüz illər boyunca yaddaşlarda bir sual kimi qalıb. Hətta 1920-ci ildə Nyu Yorkda simfoniyanın tamamlanması üçün müsabiqə də keçirilib, ancaq yarışın qalibi olacaq səviyyədə əsər tapılmayıb.

     Smetana on bir uşaqlı bir ailənin övladı idi və həyatı çətinliklər içərisində keçib. Ölümü isə çox acınacaqlı olub. Smetana uşaqlığında özünə Motsartı örnək götürmüşdü. Hətta xatirə dəftərində hələ uşaqlıq illərində yazdığı bu qeydə ölümündən sonra rast gəlindi: “Bəstəkarlıqda Motsart, texnikada isə List olmaq istəyirəm”.

     Brams musiqi dünyasının bu qaşqabaqlı nəhəngi, Beethovenə xüsusi bir heyranlıq bəsləyib. Hətta dönəmin nüfuzlu musiqi adamları Bramsın birinci simfoniyası barədə “Əgər Beethoven onuncu simfoniyasını yazsaydı, bax, belə bir şey olardı” demişdilər. Brams bundan başqa Şumandan da təsirlənmişdi. Şumana yazdığı bir məktubda “Sənin musiqin də məni eynilə, Beethovenin musiqisi kimi təsirləndirir. Yeni bir simfoniya ya da uvertüra eşidincə özümü o əsər tərəfindən həbs edilmiş kimi hiss edirəm” deyirdi.

     Hendel Almaniyada doğulub, İtaliyada inkişaf edib və İngiltərədə şan-şöhrətə və var-dövlətə qovuşub. Həm cərrah, həm də bərbər olan atası oğlunun musiqiçi olmasını heç istəmirdi. Hendel evdən qaçır və kilsələrdə orqan və klavesin çalmağa başlayır. 25 yaşında çatanda isə Londona gedib Britaniya vətəndaşlığı alır və İngiltərənin ən çox diqqət mərkəzində olan şəxsləri arasında yer alır.

     Bax ailəsinin kökü 1561-ci ilə, Hans Baxa qədər uzanır. Bizim yaxşı tanıdığımız Yohann Sebastyan Bax isə 1695–ci ildə doğulub, yəni tanınan ən “köhnə” Baxdan 124 yaş kiçikdir. Məsələnin maraqlı tərəfi odur ki, Yohann Sebastyan Bax ailənin 32-ci musiqiçi üzvüdür. Ailənin ilk musiqiçi üzvünün Hasn Bax olduğu ehtimal edilir. Yohann Sebastyan Bax dəyirmançı olan babasının babasının babasının (7-ci nəsil) bu gün çox az rast gəlinən bəstələri üçün bunları söyləyir: “Küləyin çıxardığı səsi elə gözəl işləyib ki, iddia edirəm, üyütdüyü un musiqisi qədər gözəl deyil”.

     Pörsel İngiltərədən nadir çıxan bəsətəkarlardan biridir. Ölümü isə xeyli ilginc olub. Gecələr sadəcə saat on birə qədər evdən çıxmasına icazə verilən Pörsel yağışlı bir gecədə evə daha gec döndüyünə görə həyat yoldaşı onu içəri buraxmır və ünlü bəstəkar yağış altında gözləyərək soyuqdəymədən ölür. Pörsel xüsusilə Şimali Afrika və Şərq mövzularında təqdirəlayiq əsərlər yaradıb. Hətta “Qordiyon Düyünü” adlı bir şeir də bəstələyib.

Musiqi terminləri:

Çardaş - Macar xalq rəqsidir (macar dilində "csarda" - meyxana). Çardaş rəqsi 2 hissədən ibarətdir: yavaş və cəld. Ölçüsü 2/4-dir, kəskin sinkopa ritmi ilə seçilir. Çardaş rəqsinin elementlərindən bir sıra məşhur musiqi əsərlərində istifadə edilib: Listin "Macar rapsodiyaları", Bramsın "Macar" rəqsləri", Çaykovskinin "Qu gölü" baleti və əlbəttə ki, Montinin “Çardaş”ı.

Kastanyet – İspaniya və Cənubi İtaliyada xalq musiqisində geniş istifadə olunan şabalıdabənzər, bir-birinə bağlanmış iki taxta parçası. Bolero, fondaqo və tarello kimi xalq rəqslərində bəzəyici bir ritm ünsürü

kimi yeri əvəzolunmazdır.

Romans – Bəstəkarın hansısa qəlibə uyğunlaşmaq məcburiyyətində olmadığı, daha çox “romantik” parçalara verilən ad.

Leitmotiv (alm.) – Obrazların ya da hadisələrin tanıdılması üçün istifadə edilən melodik, ritmik və ya harmonik xarakterli musiqi parçaları. Xüsusilə, operada çox rast gəlinir. Vaqnerin operalarında “leytmotivlərin” xüsusi bir önəmi var.

Bemol – Qarşısındakı notu yarım ton bəmləşdirən musiqi işarəsi

Diyez (fran. Diése, ing. Sharp, alm. Kreuz) – Bemolun əksi. Yəni, qarşısındakı notu yarım ton yüksəldir.

Mezzo (ital.) – Yarı, yarım

Camera (ital.) – “Otaq” mənasını verir. “Sonata da camera” ya da “concerto da camera” dindənkənar xüsusiyyəti olan intrumental musiqiləri ifadə etmək üçün istifadə olunan terminlərdir. “Sonata da camera” müxtəlif rəqslərin ard-arda ifa edilməsi baxımından süitaya bənzəyir.

Capella (ital.) – Bir musiqi parçasını səsləndirən müxtəlif alətlərdən ibarət birlik.

Cavatina (ital.) – Daha “arıq”, daha sadə bir ariya növü.

Falsetto (ital.) – Kişi səslərinin normal diapazondan xaric uca, qadın səsinə bənzər səslər çıxarmaq məqsədilə əl atdıqları üsul.

İmprovisation (fran.) – Sərbəst ifa ya da şərh. Musiqini hazırlıqsız şəkildə həmin anda daxilən duyduğun kimi həm yaratma, həm də ifa etmə sənəti.

Opus (lat.) – “Əsər” mənasında işlənir. Bəzi bəstəkarlar əsərlərinin bəstələnmə ya da yayımlanma sırasını bildirmək üçün “Op.” qısaltması və əsərin sıra nömrəsindən istifadə edirlər.

Polka – Bohema (sərsəri həyat keçirən ziyalılar) mənşəli, iti templi rəqs.

Primadonna (ital.) – Tərcümədə “Birinci Qadın” mənasına gəlir (“prima”, “donna”). Operalarda baş qadın ifaçılara verilən ad.

Soprano – Ən uca qadın və ya uşaq səsi.

Xylophone – Ksilofon. Müxtəlif uzunluqda taxta lövhələrdən ibarət zərb musiqi aləti.

Scherzo (alm.) – “Zarafat” mənasını verir. Beethovendən bu yana menuetin yerini alan bölüm. Müəyyən formalı, təkrarlanan ritmik fiqura əsaslanır. Menuetdə olduğu kimi “əks xarakterli” asta bir hissəsi (üç hissəli) var.